Bài học từ câu chuyện Piagio đi ngược gió

Rút cuộc, Việt Nam Airlines phải cử người bay sang nhờ chuyên gia Thái Lan xử lý. Đằng sau câu chuyện cười ra nước mắt này là vấn đề chất lượng nguồn nhân lực. Nhân lực rẻ thường đi kèm với thiếu kỹ năng và kỷ luật lao động kém.

Tuy chưa đến nỗi trở thành “làn sóng”, nhưng các chuyên gia về đầu tư nước ngoài mới đây đã lên tiếng cảnh báo về tình trạng nhiều tập đoàn đa quốc gia có xu hướng rút vốn khỏi những thị trường mà ưu thế lớn nhất là nhân công rẻ.

Thế giới lại dần cong sau khi “phẳng”?

Theo nhiều chuyên gia kinh tế, một xu thế đáng lưu ý trong đầu tư trực tiếp nước ngoài hiện nay là nhiều tập đoàn đa quốc gia, đặc biệt từ nhóm nước giàu, đã rút vốn khỏi các thị trường nước ngoài, nhất là các thị trường có nguồn nhân lực rẻ, để quay về sản xuất tại chính quốc. Trong số này có thể kể đến Caterpillar – Tập đoàn sản xuất máy xây dựng hàng đầu thế giới có trụ sở chính tại Mỹ (chuyển sản xuất ở nước ngoài về bang Texas); Công ty sản xuất đồ nội thất Sauder; Hãng sản xuất máy đếm tiền NCR… Hãng General Motors thay vì chuyển sản xuất ra nước ngoài như dự tính trước đây, đã quyết định ở lại Mỹ với việc thông báo đầu tư 2 tỷ USD và tuyển dụng thêm 4.000 lao động…

Cùng với việc lương của người lao động ở một số thị trường từ trước đến nay vẫn được coi là có chi phí nhân công rẻ như Trung Quốc, Ấn Độ… đã tăng lên đáng kể trong thời gian qua, nhiều yếu tố trong môi trường kinh doanh trên thế giới (đơn cử như giá dầu tăng khiến chi phí vận chuyển cũng đội lên theo) dẫn đến việc sản xuất của nhà đầu tư ở các thị trường nhân công rẻ không còn có lợi nhiều như trước. Mặt khác, đối với nhiều sản phẩm, chi phí lao động chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong tổng chi phí. Cho nên nhân công giá rẻ chỉ có thể hấp dẫn được những ngành nghề công nghệ không cao, sử dụng nhiều lao động.

Vị trí của Việt Nam trên bản đồ FDI

Tuy nhiên, theo TS Phan Hữu Thắng, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu đầu tư nước ngoài (nguyên Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài – Bộ Kế hoạch và Đầu tư), thực tế là đa số những doanh nghiệp FDI mà Việt Nam đã thu hút được là thuộc loại ngành nghề công nghệ không cao, sử dụng nhiều lao động. 67% doanh nghiệp FDI hoạt động ở Việt Nam thuộc ngành sản xuất có giá trị gia tăng thấp. Tính trung bình trên cả nước, chỉ khoảng 5% nhà đầu tư tham gia vào sản xuất công nghệ hiện đại như ngành công nghệ thông tin và truyền thông, khoảng 5% khác tham gia các dịch vụ khoa học, kỹ thuật; 3,5% tham gia ngành bảo hiểm, tài chính có kỹ năng quản lý hiện đại, lao động trình độ cao. Tỷ lệ vốn FDI đầu tư vào bất động sản rất lớn. Trong tổng số khiêm tốn 18 tỷ USD FDI đăng ký mới vào Việt Nam năm 2010, lĩnh vực bất động sản chiếm tỷ lệ cao nhất (36,8%), với trên 6,8 tỷ USD.

“Nếu vẫn phát triển theo bề rộng và chấp nhận giá trị gia tăng thấp thì có lẽ không có vấn đề gì lớn, nhưng nếu muốn hấp dẫn thêm và giữ chân các doanh nghiệp lớn, sở hữu công nghệ hiện đại, chúng ta cần nhìn nhận và đánh giá lại nhu cầu của các nhà đầu tư. Cần đặt ra và trả lời câu hỏi ta cần làm gì để họ có thể tiếp tục đầu tư và đầu tư vào những dự án có chất lượng cao hơn”, ông Thắng trầm tư.

Bàn về vấn đề này, TS Nguyễn Đình Cung, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế trung ương nhận định, những yếu tố khuyến khích đầu tư hiện nay “vừa tản mát, vừa chia cắt, nên dù có nhiều ưu đãi nhưng mức ưu đãi thực chất mà mỗi nhà đầu tư nhận được lại không lớn; khắc sâu cho những ngành có chi phí thấp mà không hướng đến những ngành công nghệ cao”.

Về phía đại diện nhà đầu tư, ông Hoàng Chí Bằng, Trưởng Văn phòng đại diện Kinh tế – Văn hóa Đài Bắc tại Việt Nam nhấn mạnh: “Tiền lương không phải là nhân tố duy nhất được xem xét khi đầu tư ra nước ngoài. Các nhân tố khác như tố chất, năng lực sản xuất cũng như độ chuyên cần của người lao động, cộng với các chính sách của Chính phủ đều là những nhân tố quan trọng mà nhà đầu tư sẽ phải cân nhắc”. Vì thế, theo ông, Việt Nam cần tiếp tục nỗ lực hơn nữa trong cải thiện cơ sở hạ tầng, cải cách thủ tục hành chính và đặc biệt là cần xử lý tốt các vấn đề xã hội như đình công, bảo đảm quyền lợi hợp pháp của cả người lao động lẫn nhà đầu tư. 

Bài học từ câu chuyện Piagio đi ngược gió

Trong bối cảnh chung đó, việc Công ty Piagio (Italia) đầu tư sản xuất xe máy ngay tại Việt Nam thay vì nhập khẩu xe để kinh doanh thương mại đơn thuần là một trường hợp rất đáng chú ý. Tomaso Andreatta, Phó Chủ tịch Phòng Thương mại châu Âu (EuroCham) cho rằng, Piagio là một ví dụ rất hay cho việc tiếp thị chính trị đối với Chính phủ Việt Nam – một thành công đáng ghi nhận của ngoại giao kinh tế. Quan chức EuroCham khuyến nghị: “Muốn thu hút được những doanh nghiệp lớn như Piagio, Việt Nam cần có những chính sách mang tính tổng hợp; những nỗ lực chung của toàn bộ nền kinh tế để có thể tạo ra độ tin cậy từ các nhà đầu tư hàng đầu trên thế giới”.

Tuy nhiên, ông Tomaso Andreatta không quên nói thêm, trong bối cảnh nhu cầu lao động cần việc làm ở Việt Nam còn rất lớn, mỗi năm có thêm khoảng 1,5 triệu lao động, thì cũng chưa thể tính chuyện chỉ mời gọi các ngành sản xuất có kỹ thuật cao, giá trị gia tăng cao mà phải “đi cả hai chân”. Tomaso Andreatta nhìn nhận, với lợi thế quy mô dân số lớn (tạo cơ hội cho những ngành sản xuất hàng tiêu dùng đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước), đồng thời được hưởng sự cắt giảm thuế quan nhờ đã là thành viên WTO và tham gia nhiều hiệp định thương mại, vẫn sẽ có nhiều nhà đầu tư lựa chọn Việt Nam làm địa điểm sản xuất hàng xuất khẩu của họ… Chuyên gia này gợi ý, Việt Nam có thế mạnh về nông nghiệp, nhưng phần lớn các loại nông sản mới chỉ xuất thô. Các doanh nghiệp châu Âu có thể giúp Việt Nam cải thiện sản xuất, tạo ra những sản phẩm có giá trị cao hơn.

Tóm lại, theo ông, Việt Nam chưa cần phải lo lắng thái quá về khả năng dòng FDI chảy ngược, dù rằng lường trước tình huống và chuẩn bị đối phó không bao giờ là thừa.

Theo DĐDN